Tư pháp là gì? Cơ quan tư pháp ở Việt Nam gồm những gì?

Theo nghĩa rộng, ngành tư pháp là toàn bộ tổ chức, hoạt động và hệ thống các cơ quan trong ngành tư pháp thuộc bộ máy nhà nước, chuyên thực hiện các chức năng liên quan đến việc ban hành, xử lý và thi hành pháp luật của nhà nước và nhân dân.

Vai trò và chức năng của ngành Tư pháp trong bộ máy nhà nước

Tòa án có vai trò vô cùng quan trọng trong bộ máy nhà nước của một quốc gia, góp phần bảo đảm sự hoạt động hiệu quả của hệ thống chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ quyền công dân. Sau đây là những vai trò và chức năng chính của Tòa án:

Thi hành pháp luật theo đúng quy định của hiến pháp

Theo quan niệm về công lý, hoạt động tư pháp có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo đảm sự thống nhất và nghiêm minh của hệ thống pháp luật. Thông qua hoạt động xét xử, tuyên truyền, giáo dục pháp luật, ngành Tư pháp góp phần nâng cao nhận thức pháp luật của người dân, giữ gìn trật tự, bảo vệ an ninh trong xã hội, xây dựng xã hội văn minh.

Giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm pháp luật

Tòa án và hệ thống các cơ quan tư pháp chuyên trách có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp trên mọi lĩnh vực từ chính trị, dân sự, kinh tế, thương mại, hành chính,… một cách công bằng, khách quan, tuân thủ pháp luật. Khi phát hiện hành vi vi phạm của bất kỳ cá nhân, tổ chức nào, hành vi vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý theo quy định của Nhà nước. Qua đó, bảo vệ quyền hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức.

Kiểm soát quyền lực nhà nước

Tòa án có thẩm quyền xem xét tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản quy phạm pháp luật, hành vi hành chính. Kiểm soát quyền lực của các cơ quan nhà nước, ngăn chặn mọi hành vi lạm quyền, vi phạm pháp luật. Góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.

Nơi xây dựng và đóng góp cho hội nhập quốc tế

Ngành tư pháp cũng có nhiệm vụ nghiên cứu, xây dựng, sửa đổi pháp luật, các quy định phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội của đất nước trong từng thời kỳ, đồng thời áp dụng các chuẩn mực pháp lý quốc tế phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập kinh tế, văn hóa, xã hội toàn cầu. Hoạt động tư pháp hiệu quả sẽ góp phần nâng cao vị thế, uy tín của đất nước trên trường quốc tế.

Vai trò quan trọng của ngành tư pháp trong đời sống xã hội

Không chỉ có lợi cho nhà nước, khi tìm hiểu về vấn đề tư pháp là gì, chúng ta sẽ thấy lĩnh vực này còn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội của con người. Một hệ thống tư pháp hiệu quả và công bằng sẽ góp phần xây dựng một xã hội ngày càng bền vững và văn minh. Bởi nhờ có hoạt động trong lĩnh vực tư pháp, việc đảm bảo sự công bằng, trật tự và phát triển cho xã hội được duy trì.

Giải quyết tranh chấp và xung đột

Các cơ quan tư pháp như tòa án, viện kiểm sát,… là nơi các bên tranh chấp trình bày quan điểm, ý kiến ​​của mình và được giải quyết công bằng, khách quan theo quy định của pháp luật. Hoạt động của các cơ quan tư pháp nhằm góp phần giải quyết xung đột, làm giảm căng thẳng, tạo sự đoàn kết trong xã hội. Đồng thời, tạo niềm tin cho nhân dân vào hệ thống pháp luật do nhà nước ban hành và các cơ quan tư pháp thực thi pháp luật.

Bảo vệ quyền, nghĩa vụ và lợi ích của công dân

Khi nói đến vai trò của ngành tư pháp trong đời sống xã hội, cần phải nói đến việc bảo đảm quyền tự do ngôn luận, quyền tự do hội họp, quyền tự do tôn giáo, quyền tự do đi lại… của mọi công dân. Mọi người đều có quyền và nghĩa vụ xã hội bình đẳng. Nhà nước sẽ có hành động xử lý các hành vi xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân nếu phát hiện có hành vi vi phạm các quy định của pháp luật.

Tòa án có thẩm quyền truy tố, xét xử các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm. Xử lý tội phạm và bảo đảm an ninh, trật tự cho xã hội. Thông qua hoạt động xét xử, Tòa án góp phần bảo vệ các quyền và tự do cơ bản của con người, các quyền hợp pháp, hợp lệ của công dân và tổ chức.

Giáo dục pháp luật và nâng cao nhận thức tuân thủ pháp luật

Thông qua hoạt động xét xử, ngành tư pháp góp phần tuyên truyền, phổ biến pháp luật hiệu quả, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của nhân dân. Từ đó, tình trạng vi phạm pháp luật, tội phạm sẽ dần giảm đi vì mọi người đều được tuyên truyền, nâng cao ý thức pháp luật đúng đắn.

Thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội

Ngành tư pháp góp phần quan trọng vào việc tạo ra môi trường sống xã hội ổn định, an toàn, qua đó thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế mạnh mẽ của đất nước. Mặt khác, ngành tư pháp cũng có trách nhiệm giải quyết các tranh chấp kinh tế, thương mại, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp trước mọi tranh chấp có thể phát sinh.

Nguyên tắc hoạt động tư pháp

Sau khi hiểu được khái niệm công lý, vai trò của hệ thống tư pháp trong đời sống kinh tế – xã hội cũng như sự phát triển của đất nước, điều mà mọi người cần biết là nguyên tắc hoạt động của hệ thống tư pháp ở Việt Nam.

Công bằng, khách quan

• Việc xét xử các vụ án phải dựa trên chứng cứ, bằng chứng và các quy định pháp luật, không thiên vị bất kỳ ai.
• Các bên tham gia tố tụng phải được đối xử bình đẳng và có quyền được xét xử miễn phí và toàn diện trước tòa án.

Độc lập, tự quyết

• Các cơ quan tư pháp hoạt động độc lập, tự chủ và không chịu sự kiểm soát của bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào.
• Thẩm phán chỉ tuân theo Hiến pháp và pháp luật.

Mở, dân chủ

• Việc xét xử các vụ án phải được tiến hành công khai, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
• Người dân có quyền đến tòa để theo dõi phiên tòa.
• Việc giải quyết các vụ án phải bảo đảm dân chủ và phản ánh ý chí của nhân dân.
• Người dân có quyền tham gia hoạt động tư pháp thông qua các hình thức như tố cáo, cung cấp chứng cứ và tham dự phiên tòa.

Nhân loại và đoàn kết

• Các phiên tòa phải đảm bảo tính nhân đạo và thể hiện sự tôn trọng các giá trị của con người.
• Tội phạm có quyền được cải tạo và giáo dục để trở thành công dân có ích cho xã hội.
• Hoạt động tư pháp phải được thực hiện thống nhất trên toàn quốc, không phân biệt khu vực, dân tộc, tôn giáo hay giới tính.
• Hoạt động tư pháp phải được thực hiện theo Hiến pháp và pháp luật Việt Nam.

Hiệu quả

• Việc giải quyết các vụ án phải đảm bảo hiệu quả, kịp thời và đúng thời hạn.
• Tránh kéo dài và gây phiền hà cho các bên liên quan trong vụ kiện.

Các nguyên tắc khác

Ngoài ra, hoạt động tư pháp còn phải tuân thủ các nguyên tắc khác như:

Nguyên tắc bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp: Hoạt động tư pháp phải được tiến hành theo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Nguyên tắc bảo đảm tôn trọng và bảo vệ quyền con người: Hoạt động tư pháp phải được tiến hành trên cơ sở tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Nguyên tắc bảo đảm an toàn, bí mật thông tin: Hoạt động tư pháp phải được thực hiện đảm bảo an toàn, bí mật thông tin theo quy định của pháp luật.

Việc thực hiện nghiêm các nguyên tắc hoạt động tư pháp sẽ góp phần bảo đảm hoạt động tư pháp diễn ra công bằng, khách quan, hiệu quả, góp phần xây dựng nền tư pháp trong sạch, liêm chính, phục vụ nhân dân.

Hệ thống tư pháp ở Việt Nam

Khái niệm công lý bao gồm các cơ quan tư pháp trong đó. Hệ thống tư pháp ở Việt Nam có điểm chung là hoạt động dựa trên hiến pháp và pháp luật, có quyền hạn và trách nhiệm riêng biệt. Bao gồm:

Tòa án

Là cơ quan nhà nước có thẩm quyền xét xử các vụ án dân sự, hình sự, hành chính, kinh tế, lao động, gia đình, đất đai… một cách công bằng, khách quan, đúng pháp luật. Thông qua hoạt động xét xử, Tòa án góp phần bảo vệ các quyền, tự do cơ bản của con người, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức.

Cơ cấu tổ chức của Tòa án bao gồm:

• Tòa án nhân dân gồm 4 cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp cao, Tòa án nhân dân tỉnh, Tòa án nhân dân huyện, Tòa án nhân dân thị xã.
• Hội đồng xét xử: do Thẩm phán và các Thẩm phán khác làm chủ tọa.
• Văn phòng Thư ký Tòa án: có nhiệm vụ hỗ trợ Thẩm phán và Hội đồng xét xử giải quyết vụ án.

Trình tự, thủ tục của Tòa án trong hoạt động tư pháp như thế nào? Cụ thể:

• Nộp đơn kiện: người kiện tụng nộp đơn kiện lên tòa án có thẩm quyền.
• Chuẩn bị xét xử: Tòa án thụ lý vụ án, xác định các bên đương sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, chứng cứ và các tài liệu khác cần thiết cho việc xét xử.
• Xét xử: Tòa án tổ chức phiên tòa để xét xử vụ án.
• Bản án: Tòa án ra phán quyết hoặc quyết định để giải quyết một vụ án.
• Thi hành bản án: Tòa án thi hành bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp lý.

Viện kiểm sát

Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) là cơ quan nhà nước thực hiện quyền truy tố và giám sát hoạt động tư pháp của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân. Khi phát hiện vi phạm, phải xử lý vi phạm pháp luật và tội phạm, trừng trị tội phạm, bảo đảm an ninh, trật tự cho xã hội.

Cơ cấu tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân gồm 4 cấp:

• Viện kiểm sát nhân dân tối cao: là cơ quan trung ương của Viện kiểm sát nhân dân.
• Viện Kiểm sát nhân dân cấp cao: là cơ quan quản lý Viện Kiểm sát nhân dân ở khu vực.
• Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương: là cơ quan quản lý của Viện kiểm sát nhân dân địa phương.
• Viện kiểm sát nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố: là cơ quan thực hiện quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp ở địa phương.

Cơ quan điều tra

Cơ quan điều tra trong ngành tư pháp là gì? Đây là các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và trách nhiệm tiến hành điều tra các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tư pháp, bao gồm kinh tế, tham nhũng, v.v.

Cơ quan điều tra bao gồm: Cục Điều tra hình sự thuộc Bộ Công an, cơ quan điều tra thuộc Viện Kiểm sát nhân dân và cơ quan điều tra thuộc các bộ, ngành khác theo quy định của pháp luật.

Cơ quan thi hành

Trong lĩnh vực tư pháp, cơ quan thi hành án có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm hiệu lực của các bản án, quyết định do Tòa án hoặc các cơ quan có thẩm quyền ban hành. Hệ thống các cơ quan thi hành án được tổ chức theo hệ thống chính trị – hành chính từ trung ương đến địa phương.

Hệ thống cơ quan thực thi pháp luật bao gồm hai cấp: cơ quan thực thi pháp luật dân sự và cơ quan thực thi pháp luật hành chính.

Các cơ quan khác

Ngoài ra, hệ thống tư pháp còn bao gồm các cơ quan, tổ chức hỗ trợ tư pháp khác như: Luật sư, Công chứng viên, Chuyên gia tư pháp, Trung tâm tư vấn pháp luật,… Điểm chung là đây đều là những nghề nghiệp, công việc liên quan đến pháp luật, góp phần vào hoạt động hiệu quả của bộ máy tư pháp nhà nước.

Lời kết

Bài viết trên đã tóm tắt thông tin về ngành tư pháp là gì, cũng như các cơ quan tư pháp tại Việt Nam và vai trò của ngành tư pháp trong đời sống xã hội cũng như đất nước. Hệ thống tư pháp của nước ta ngày càng hoàn thiện và phát triển, hướng tới mục tiêu chung là bảo vệ quyền và lợi ích của công dân và góp phần vào sự thịnh vượng của đất nước.

Xem thêm: