Tìm hiểu về Virus – Những thực thể “sống lỗi” nhất trên Trái Đất

Trong thời gian đại dịch, chúng ta có xu hướng chú ý nhiều hơn đến các tác nhân gây bệnh, cụ thể là vi khuẩn và vi-rút. Vi khuẩn và động vật nguyên sinh nói chung rất quen thuộc với chúng ta trong chương trình giáo dục phổ thông, nhưng vi-rút thì hiếm khi được đề cập đến. Vì vậy, hy vọng bài viết sau đây sẽ giúp bạn hiểu thêm một chút về những thực thể “sống” này.

Virus là một trong những thực thể sinh học đa dạng nhất trong tự nhiên. Tuy nhiên, cho đến nay, mặc dù có hàng triệu loại virus khác nhau, chúng ta chỉ ghi nhận được khoảng 5.000 loại. Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc nghiên cứu virus là chúng quá nhỏ đến mức hầu hết các loại virus không thể nhìn thấy bằng kính hiển vi quang học.

Virus có cấu tạo cực kỳ đơn giản, gồm 2 đến 3 phần chính như sau:

Vật liệu di truyền được tạo thành từ DNA hoặc RNA, là những phân tử dài mang thông tin di truyền. Một lớp vỏ protein – được gọi là capsid – bảo vệ bộ gen; và trong một số trường hợp, cũng có một phần (3). Một lớp vỏ ngoài làm bằng lipid bao quanh lớp vỏ protein khi virus ở bên ngoài tế bào.

Có một cuộc tranh luận giữa các nhà khoa học về việc liệu virus có thể được coi là một dạng sống hay không. Chúng không có cấu trúc tế bào (đơn vị cơ bản nhất của sự sống) nhưng có khả năng di truyền, sinh sản và tiến hóa thông qua chọn lọc tự nhiên. Chúng có một số đặc điểm cơ bản của sự sống nhưng không phải tất cả. Do đó, chúng được coi là “sinh vật bên bờ vực sự sống”. Về cơ bản, chúng không thực sự sống, chúng chỉ là một thực thể tồn tại song song với sự sống.

Như đã đề cập ở trên, virus rất đa dạng, chúng có nhiều hình dạng khác nhau, từ hình xoắn ốc, hình cầu, hình nhị thập diện hoặc các hình dạng phức tạp hơn. Tuy nhiên, cách chúng hoạt động là như nhau. Bởi vì virus không phải là thực thể sống hoàn chỉnh, chúng không thể chuyển hóa để phát triển hoặc phân chia. Thay vào đó, chúng sẽ sử dụng bộ máy và quá trình trao đổi chất của tế bào chủ để tạo ra nhiều bản sao của chính chúng, lắp ráp chúng trong đó và tiếp tục lây lan. Virus không di chuyển để chủ động tấn công các tế bào chủ, nhưng chúng tự lây lan trong môi trường, chờ cho đến khi chúng tìm thấy một vật chủ phù hợp để bám vào.

Vì tính đơn giản của chúng, virus rất hiệu quả. Chúng sinh sôi rất nhiều, đột biến rất nhiều, dẫn đến sự tiến hóa và thích nghi nhanh chóng với các điều kiện mới. Đó là điều làm cho virus trở nên nguy hiểm. Về cơ bản, chúng “sống” theo cách rất “lỗi”. Chúng không thực sự sống, mà ký sinh trên các tế bào sống và sau đó lợi dụng các tế bào đó để sinh sôi và tiếp tục ký sinh thêm nhiều tế bào khác. Sự ký sinh, tự sao chép và lây lan của virus thường giết chết tế bào chủ, gây tử vong cho các sinh vật đơn bào và gây bệnh, làm cạn kiệt sức sống của các sinh vật đa bào.

Mỗi loại virus sẽ có một phạm vi vật chủ nhất định, nghĩa là mỗi loại chỉ có thể ký sinh trên một loại hoặc một nhóm vật chủ nhất định. Ví dụ, virus đậu mùa chỉ có thể gây hại cho con người, trong khi virus dại có phạm vi vật chủ rộng hơn, có thể ký sinh trên nhiều loài động vật có vú khác nhau. Virus HIV chỉ tập trung vào việc tấn công các tế bào quan trọng trong hệ thống miễn dịch của con người.

Mặt khác, mặc dù virus có cách “sống” rất sai lầm bằng cách gây hại cho các sinh vật sống, chúng cũng đóng một vai trò rất quan trọng trong lịch sử tiến hóa của sự sống. Chúng hoạt động như một phương tiện truyền gen theo chiều ngang, giúp các sinh vật sống chia sẻ gen trực tiếp với nhau, góp phần vào đa dạng sinh học và thúc đẩy quá trình tiến hóa.

Tóm lại, mặc dù virus có hại cho hầu hết mọi sinh vật trên trái đất, chúng cũng đã có nhiều đóng góp quan trọng cho lịch sử sự sống. Nếu không có chúng, thế giới mà chúng ta biết sẽ rất khác. Mặc dù chúng vô dụng, chúng vẫn hữu ích theo một số cách nhất định.

Bản dịch Gearvn