Hội chứng kỳ lạ khiến người đàn ông này không bao giờ hình dung ra được khuôn mặt vợ mình

Khi tôi yêu cầu bạn nhắm mắt lại và tưởng tượng một đàn cừu nhảy qua hàng rào, bạn có thể làm được không? Hầu hết chúng ta đã làm điều đó dễ dàng kể từ khi còn nhỏ. Nhưng một số người không thể. Họ chỉ thấy bóng tối trước mặt, không có con cừu nào nhảy ra ngoài.

Những người này đang mắc phải một hội chứng kỳ lạ có tên là “aphantasia”, một thuật ngữ do Tiến sĩ Adam Zeman, một nhà khoa học thần kinh nhận thức tại Đại học Exeter ở Anh, đặt ra theo từ tiếng Hy Lạp “phantasia” có nghĩa là “trí tưởng tượng”.

Ngược lại với “phantasia”, “aphantasia” được định nghĩa là tình trạng không thể nhớ lại bất kỳ hình ảnh nào trong trí nhớ, cho dù đó là khuôn mặt của người thân hay một địa điểm quen thuộc.

Mặc dù đã xuất hiện trong các văn bản y khoa cổ đại từ thế kỷ 19, hội chứng “aphantasia” chỉ được xác định chính xác vào năm 2015. Kể từ đó, nghiên cứu khoa học về hội chứng này chỉ đếm trên đầu ngón tay, phần lớn chỉ là lời tự mô tả của bệnh nhân.

Một trong những người đầu tiên lên tiếng về trải nghiệm của mình là Niel Kenmuir. Trong một cuộc phỏng vấn với BBC, anh cho biết anh đã nhận thấy điều đó khi còn nhỏ. Cha dượng của anh đã bảo anh tưởng tượng những con cừu nhảy qua hàng rào và đếm chúng để giúp anh ngủ. Nhưng anh không thể.

“Tôi không thể nhìn thấy bất kỳ con cừu nào nhảy qua hàng rào. Không có gì để đếm cả”, Kenmuir nói.

Chia sẻ kinh nghiệm của Kenmuir, một phụ nữ tên Serena Puang cũng chia sẻ với tờ New York Times: “Hồi còn học tiểu học, thỉnh thoảng tôi bị mất ngủ và mọi người bảo tôi đếm cừu. Mặc dù tôi đã từng thấy cảnh cừu nhảy qua hàng rào trong phim hoạt hình, nhưng khi tôi cố tưởng tượng ra cảnh đó, tôi không thấy gì cả – chỉ toàn màu đen. Tôi đã đếm thầm trong bóng tối trong nhiều năm”.

Mặc dù chứng aphantasia có thể khiến việc đếm cừu trở nên khó khăn, nhưng nó dường như không ảnh hưởng quá nhiều đến khả năng sáng tạo hoặc trí tưởng tượng của những người mắc chứng bệnh này. Hầu hết những người mắc chứng aphantasia đều sống cuộc sống bình thường và thậm chí không nhận ra rằng họ khác biệt với những người khác.

Niel Kenmuir – người đàn ông không bao giờ có thể tưởng tượng được khuôn mặt của vợ mình

Ví dụ, Kenmuir làm việc trong một hiệu sách. Anh vẫn có thể nhớ những cuốn sách nào ở trên kệ nào mà không cần phải hình dung ra chúng. Khi được BBC hỏi về cuộc sống với vợ, Kenmuir trả lời:

“Đó là điều khó diễn tả nhất, những gì diễn ra trong tâm trí tôi khi tôi nghĩ về mọi thứ. Khi tôi nghĩ về vị hôn thê của mình, không có hình ảnh nào hiện ra trong đầu, nhưng tôi chắc chắn rằng tôi đang nghĩ về cô ấy, tôi biết hôm nay cô ấy đang búi tóc, tóc cô ấy màu nâu. Nhưng tôi không mô tả hình ảnh mà tôi thấy trong đầu mình, tôi chỉ đang nhớ lại các nét mặt của cô ấy.”

Ngược lại, vợ của Kenmuir lại rất thông cảm với chồng mình. Bà chỉ nói: “Anh thật kỳ lạ”.

Serena Puang không gặp nhiều khó khăn khi học tiếng Trung khi cô mới bắt đầu. “Bạn tôi Shayley thì dễ dàng. Tôi hỏi cô ấy cách ghi nhớ các ký tự, và cô ấy nói với tôi rằng cô ấy chỉ ‘hình dung các ký tự’”, Puang nói.

Để khắc phục vấn đề này, cô đã thảo luận về tình trạng “aphantasia” của mình với giáo sư, và ông đã vẽ các chữ cái lên bảng, phân tích sự khác biệt giữa chúng cho Puang. Từ đó trở đi, việc học tiếng Trung của cô diễn ra suôn sẻ.

***

Thêm vào đó, một số người mắc chứng aphantasia vẫn có những giấc mơ rất trực quan. Họ vẫn có thể mô tả và nhận ra khuôn mặt của mọi người hoặc một địa điểm trông như thế nào. “Aphantasia” chỉ có nghĩa là họ không thể lấy lại ký ức, nhưng trí tưởng tượng bằng lời nói và trí nhớ không gian của họ vẫn còn nguyên vẹn.

Nhà tâm lý học Wilma Bainbridge tại Đại học Chicago giải thích rằng điều này có thể là do những người mắc chứng aphantasia mã hóa ký ức của họ hoàn toàn bằng từ ngữ, không phải hình ảnh. Ví dụ, khi Kenmuir nghĩ về vợ mình, anh ấy chỉ mã hóa cô ấy bằng những từ như “tóc nâu”, “mắt xanh”, “cao”, “hôm nay”, “búi tóc”, v.v.

Bộ từ ngữ này hoàn toàn thay thế hình ảnh mà một người bình thường có thể tưởng tượng. Kenmuir vẫn nhận ra vợ mình, nhưng không bao giờ có thể hình dung ra vị hôn thê của mình trong tâm trí.

Đám cưới của Niel Kenmuir và vợ Alexa vào năm 2017.

“Những lời nói và các chiến lược bù trừ khác của họ thực sự có thể giúp những người mắc chứng aphantasia tránh được những ký ức sai lệch”, Bainbridge nói. Trong một số trường hợp, trí nhớ của người mắc chứng aphantasia thậm chí còn tốt hơn cả người bình thường, những người thường tạo ra những ký ức sai lệch.

Hãy thử nhớ lại xem bạn có từng nhớ ra một căn phòng có một vật gì đó, chẳng hạn như cây đàn guitar, nhưng thực tế nó lại không có ở đó không.

Việc nhớ lại ký ức kỳ lạ ở những người mắc hội chứng “aphantasia” đang thu hút ngày càng nhiều nhà khoa học thần kinh. “Những cá nhân này có những trải nghiệm tinh thần độc đáo và họ có thể cung cấp những hiểu biết thiết yếu về bản chất của hình ảnh, trí nhớ và nhận thức trong não người”, một nhóm tác giả đã viết trên tạp chí Cortex.

Chúng là một ví dụ rõ ràng về cách trí nhớ có thể tách biệt hoàn toàn với thị giác. Những người mắc chứng aphantasia có thể trải qua điều gì đó tương tự như những người bị mù từ khi sinh ra. Họ vẫn có thể mô tả và di chuyển trong phòng, mặc dù họ không thể ‘nhìn thấy’ nó.

“Khi tôi nhắm mắt lại, tất cả những gì tôi thấy chỉ là những chấm xanh mờ nhạt và bóng tối,” Puang nói. “Và trong suốt 19 năm, tôi nghĩ rằng đó là tất cả những gì mọi người khác nhìn thấy.”