Bí ẩn về cá heo sông Dương Tử: Loài cá heo không vây nước ngọt duy nhất trên thế giới

Sông Dương Tử là một trong những con sông dài nhất thế giới, không chỉ là tuyến đường thủy quan trọng mà còn là môi trường sống quan trọng của nhiều loài, bao gồm cả cá heo không vây Dương Tử, loài cá heo không vây nước ngọt duy nhất trên thế giới. Cá heo không vây Dương Tử thuộc họ cá voi, và ngày nay môi trường sống của chúng đang phải đối mặt với nhiều mối đe dọa, vì vậy việc bảo vệ chúng đã trở thành ưu tiên hàng đầu.

Cá heo không vây sông Dương Tử (Neophocaena asiaeorientalis) là một loài cá heo có răng trong họ Phocoenidae, họ cá heo. Loài này là loài đặc hữu của sông Dương Tử ở Trung Quốc.

Cá heo không vây Trường Giang, còn được gọi là cá heo không vây hẹp, tên khoa học Neophocaena asiaeorientalis, là một loài sinh vật có khả năng thích nghi đặc biệt với môi trường nước ngọt. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái sông Trường Giang và đã thu hút sự chú ý của các nhà khoa học và nhà môi trường.

Như tên gọi của nó, cá heo không vây chỉ có một gờ hẹp và không có vây lưng trên lưng, không giống như họ hàng sống ở đại dương của nó. Đặc điểm chính của cá heo không vây sông Dương Tử là không có vây và đôi mắt to trên đầu, lưng màu xám và bụng màu trắng. Cá heo không vây chủ yếu ăn cá và có thân hình thon dài giúp nó bơi nhanh trong nước. Một con cá heo không vây trưởng thành có thể dài tới hơn 2 mét, nặng hơn 100 kg và sống được khoảng 20 năm.

Như tên gọi của chúng, những con cá heo không vây này có lưng phẳng và hoàn toàn không có vây. Thay vì vây lưng, những con cá heo này có một đường gờ hoặc “khía”. Cá heo không vây ban đầu sinh sống ở các hốc nước mặn dọc theo bờ biển Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, một quần thể đã phân tán vào môi trường sống nước ngọt của Sông Dương Tử. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng cá heo không vây Đông Á (N. sunameri) và cá heo không vây Dương Tử (N. asiaeorientalis) đã sinh sản và phân kỳ về mặt di truyền trong hàng ngàn năm.

Cá heo không vây Dương Tử phân bố chủ yếu ở sông Dương Tử, dài 6.300 km trên khắp Trung Quốc. Trong những năm gần đây, do tác động của sự phá hủy sinh thái, ô nhiễm nguồn nước và hoạt động của con người gia tăng, phạm vi phân bố của cá heo không vây Dương Tử ngày càng phân tán. Hiện tại, phạm vi phân bố của chúng chủ yếu từ Ngạc Châu đến Nam Kinh và từ Nghi Xương đến Kinh Châu Nhi. Ngoài ra, chúng còn được tìm thấy ở hồ Bà Dương và hồ Động Đình.

Cá heo không vây là loài quan trọng vì là loài cá heo nước ngọt duy nhất, nhưng tương lai của chúng vẫn chưa chắc chắn. Quần thể của chúng đã suy giảm nhanh chóng trong vài thập kỷ qua. Năm 1991, ước tính có khoảng 2.500 cá thể, nhưng đến năm 2006, con số đó đã giảm mạnh xuống chỉ còn 1.800. Đến năm 2012, các nhà nghiên cứu chỉ quan sát thấy 505 cá thể ở sông chính. Do số lượng của chúng đang giảm, cá heo không vây được liệt kê là “cực kỳ nguy cấp” trong Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).

Cá heo không vây Đông Á và cá heo không vây Dương Tử trước đây được coi là một loài có tên khoa học là N. phocaenoides, nhưng các nghiên cứu di truyền lại ủng hộ cá heo không vây Dương Tử là một loài riêng biệt, hoặc ít nhất là một loài mới hình thành, do thiếu dòng gen.

Có nhiều lý do khiến quần thể cá heo không vây suy giảm nhanh chóng, ba yếu tố quan trọng nhất là giao thông vận tải, nạo vét sông và ô nhiễm tiếng ồn, ngoài ra còn có các hoạt động đánh bắt bừa bãi thường khiến chúng vướng vào lưới đánh cá và ngư cụ. Thương tích hoặc thậm chí tử vong là những mối đe dọa chính đối với cá heo không vây sông Dương Tử.

Cá heo Baiji (Lipotes vexillifer) là họ hàng gần của cá heo không vây sông Dương Tử và từng là loài bản địa của sông Dương Tử, nhưng đã bị tuyên bố tuyệt chủng về mặt chức năng vào năm 2006, trở thành loài cá heo đầu tiên bị tuyệt chủng hoàn toàn do hoạt động của con người. Sự tuyệt chủng của cá heo Baiji làm nổi bật tính cấp thiết của việc bảo vệ các quần thể cá heo không vây còn lại để tránh số phận tương tự như cá heo Baiji.

Cá heo Baiji (Lipotes vexillifer) là họ hàng gần của cá heo không vây sông Dương Tử.

Mặc dù tình hình hiện tại rất tồi tệ, vẫn còn hy vọng cho việc bảo tồn cá heo không vây. Để khôi phục và tăng số lượng, tất cả các bên hiện đang có những hành động tích cực. Điều đáng chú ý là Luật Bảo vệ Sông Dương Tử sẽ chính thức có hiệu lực vào năm 2021, quy định cụ thể rằng các hoạt động đánh bắt cá trên dòng chính của Sông Dương Tử và các nhánh của nó sẽ bị cấm hoàn toàn trong vòng 10 năm tới.

Động thái này có ý nghĩa to lớn, nhằm tạo ra môi trường sinh thái thích hợp hơn cho cá heo không vây Trường Giang sinh tồn và sinh sản bằng cách giảm sự can thiệp của con người và áp lực đánh bắt, từ đó phục hồi quần thể hiệu quả.

Cá heo không vây sông Dương Tử được tìm thấy ở dòng chính của sông Dương Tử và các hồ nối liền. Chúng chỉ sống ở vùng nước ngọt, điều này khiến chúng khác biệt với các loài cá heo không vây khác. Chúng có xu hướng được tìm thấy ở các vịnh nông, đầm lầy và cửa sông quanh năm vì chúng không di cư.

Việc thành lập các khu bảo tồn đóng vai trò không thể thay thế trong việc duy trì quần thể cá heo không vây sông Dương Tử. Hiện nay, 13 khu bảo tồn thiên nhiên đã được thành lập tại lưu vực sông Dương Tử để bảo vệ cá heo không vây sông Dương Tử, nơi cá heo không vây có thể sinh trưởng và sinh sản tự do. Từ năm 1996, Viện Thủy sinh học của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc đã nhân giống thành công một số lượng hạn chế cá heo không vây.

Chế độ ăn của cá heo không vây sông Dương Tử có thể thay đổi tùy theo mùa và loài con mồi chủ yếu trong mùa. Sự thay đổi trong chế độ ăn của chúng cho thấy cá heo không vây sông Dương Tử có thể là loài kiếm ăn theo cơ hội.

Khôi phục kết nối giữa các môi trường sống của cá heo không vây là một bước quan trọng trong việc bảo vệ cá heo không vây. Môi trường sống của quần thể cá heo không vây hiện tại bị chia cắt rất nhiều, hạn chế nghiêm trọng khả năng tiếp cận thức ăn và cơ hội sinh sản của chúng. Việc kết nối lại hồ với sông Dương Tử chính để cho phép loài này tiếp tục di cư theo mùa không chỉ có lợi cho cá heo không vây mà còn giúp khôi phục sức khỏe tổng thể của hệ sinh thái.

Tham khảo: Zhihu

https://gamek.vn/bi-an-ve-ca-heo-song-duong-tu-loai-ca-heo-khong-vay-nuoc-ngot-duy-nhat-tren-the-gioi-178240124173501182.chn