1. Nguyên và cựu khác nhau như thế nào?
Một bạn đọc nhắn tin qua Facebook tiếng Nghệ hỏi rằng hai từ nguyên và cựu khác nhau như thế nào? Lý do bạn đọc này thấy trên báo chí lúc thì viết “nguyên”, khi lại viết “cựu”. Ví dụ: nguyên chủ tịch, cựu chủ tịch, nguyên giám đốc, cựu giám đốc…
Để trả lời câu hỏi này, trước hết chúng ta hãy xem Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học giải nghĩa từng từ nghé:
|
Nguyên |
Cựu |
|
Yếu tố ghép trước để cấu tạo danh từ chỉ chức vụ, có nghĩa là “vốn là, trước đây không lâu đã từng làm”. Nguyên là cái gốc, cái vốn có từ ban đầu. |
Yếu tố ghép trước trong một số tổ hợp để chỉ người, có nghĩa “cũ, trước kia từng là (người giữ chức vụ, phận sự, v.v. nào đó)”. Cựu là cũ, thuộc thời trước, trái với “tân” (mới) hoặc “trước kia từng là” ứng với người giữ chức vụ, phận sự nào đó. |
|
Nguyên bộ trưởng |
Cựu bộ trưởng |
Như vậy, qua từ điển thì dùng nguyên hay cựu cũng đều đúng. Tuy vậy, trên thực tế chúng ta sẽ thấy rằng vẫn có sự khác biệt giữa nguyên và cựu như sau:
-
Nguyên: Dùng để chỉ người vừa mới kết thúc chức vụ của mình cách đây không lâu.
-
Cựu: Dùng cho cả người vừa kết thúc lẫn người đã kết thúc chức vụ của mình lâu rồi.
Ngoài ra, từ “cựu” có sắc thái “cũ” vì thế kém trang trọng hơn từ nguyên. Chính vì thế mà khi nhắc đến một người có chức vị, nay không còn làm, được nhiều người yêu mến thì người ta dùng “nguyên”.
Cũng lưu ý thêm với bạn đọc, trên thực tế từ “cựu” được dùng phổ biến hơn từ “nguyên” và nhiều trường hợp không thể dùng thay thế cho nhau. Ví dụ, chúng ta nói “cựu chiến binh” chứ không nói “nguyên chiến binh”, “cựu học sinh” chứ không phải “nguyên học sinh”…
>>>Đọc thêm:
2. Khi nào dùng nguyên khi nào dùng cựu?
Điều thú vị của tiếng Việt đó là mang tính biểu cảm cao, như cách dùng nguyên và cựu cũng có nhiều nguyên do. Bảng dưới đây của chuyên mục Hỏi đáp tiếng Nghệ sẽ giải thích để bạn đọc biết khi nào dùng nguyên khi nào dùng cựu.
|
Dùng từ “nguyên” |
Dùng từ “cựu” |
|
Với người còn làm việc, đang giữ chức vụ, khi muốn thông tin về công việc, chức vụ trước đó của họ thì dùng “nguyên”. |
Đối với những người đã nghỉ, đã thôi không còn giữ chức nữa thì dùng cựu |
|
nguyên bộ trưởng Bộ Giao thông vận tảinguyên thứ trưởng Bộ GD&ĐT |
cựu tổng thống Mỹ Obamacựu tổng thống Ukraine Saakashvili. |
Ngoài ra, từ “nguyên” có phần trang trọng hơn nên thường được dùng cho các trường hợp:
-
Người vừa rời khỏi chức cách đây không lâu.
-
Người trong thời kỳ giữ chức vụ có nhiều đóng góp, được người dân yêu mến.
Ngược lại, từ “cựu” lại thường được dùng trong trường hợp:
-
Người rời khỏi chức vụ đã lâu.
-
Người trong thời kỳ giữ chức vụ có nhiều sai sót, có nhiều “drama”.
Điều này bạn đọc dễ thấy trên báo chí như sau:
Dùng từ nguyên:
-
Nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan
-
Nguyên Chủ tịch Đảng Nhân dân cách mạng Lào
-
PGS.TS Phan Thị Thu Hương nguyên là cục trưởng Cục Phòng chống
Dùng từ cựu:
-
Cựu thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường bị đề nghị 30-36 tháng tù cho hưởng án treo
-
Cựu tổng cục trưởng khai ‘mở túi hoa quả thấy 500 triệu gọi điện xin trả lại
-
Cựu thứ trưởng hầu tòa trong vụ án Công ty Thái Dương
Hy vọng, qua bài viết này bạn đọc sẽ nhận biết được nguyên và cựu khác nhau như thế nào và cách dùng đúng. Hiểu ngắn gọn, từ “nguyên” thường dùng với sắc thái trang trọng, còn từ “cựu” thường dùng cho người từng có sai sót trong thời kỳ đương nhiệm.
